صنعت خودرو، صنعتی چندوجهی و میان‌رشته‌ای است؛ از یک‌سو در ساخت خودرو مجموعه‌ای از تکنولوژی ۶۰ صنعت مختلف اعم‌از فلزی، پلاستیک، شیمیایی، پارچه، عایق‌شیشه، الکترومکانیک برق، الکترونیک، متالوژی و... فعالیت می‌کنند. ازسوی‌دیگر رشته‌های طراحی، مدیریت و اقتصاد نیز در این صنعت به‌کار گرفته می‌شوند. از این رو این صنعت، به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود.

بنابراعلام سازمان تجارت جهانی، طی سال ۲۰۲۲، تجارت خودرو ۱۰درصد از تجارت جهانی را به ارزش ۱،۵۱۸میلیارد دلار به خود اختصاص داده است که البته هنوز فاصله معناداری با اوج تولید خودرو در سال ۲۰۱۷ (قبل از شیوع کرونا) دارد. یکی از چالش‌های ادامه‌دار صنعت خودرو درحال‌حاضر، کمبود تراشه است، این کمبود به دلیل تعطیلی کارخانجات تولید تراشه به خاطر جلوگیری از شیوع ویروس کرونا رخ داده است.

تراشه‌ها از اهمیت بالایی در صنعت خودرو برخوردارند و برای کنترل سیستم‌های الکترونیکی خودروها استفاده می‌شوند. کمبود تراشه باعث کاهش تولید خودرو و افزایش قیمت قطعات می‌شود. همچنین به دلیل رشد تقاضا برای لپ‌تاپ، تبلت و گوشی‌های هوشمند، پیش‌بینی می‌شود کمبود تراشه و پردازشگرهای نیمه‌هادی به‌عنوان یکی از چالش‌های کلیدی در صنعت خودرو در کوتاه‌مدت باقی بماند.

فراز و فرود جایگاه ایران در رده‌بندی کمّی تولید

کشورهای چین، آمریکا، ژاپن و هند به‌تنهایی حدود ۶۰درصد تولید خودرو جهان را در اختیار دارند که چین با تولید بیش از ۲۷میلیون خودرو و سهم حدود ۳۲درصدی در صدر کشورهای تولیدکننده قرار دارد. طی سال های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ در بین ۱۶ کشور بزرگ تولید کننده خودرو در جهان، اندونزی، هند و ایران توانستند بیشترین رشد تولید را به خود اختصاص دهند. ایران در سال ۲۰۲۲ توانسته است سه کشور انگلیس، روسیه و اسلواکی را کنار بزند و در جایگاه شانزدهمین تولیدکننده بزرگ خودرو جهان با سهم حدود یک درصدی و هفتم آسیا در این سال قرار بگیرد.

بهترین جایگاهی که ایران در جهان توانسته است به آن دست پیدا کند، جایگاه سیزدهم در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ بوده است که یک رکورد تاریخی محسوب می‌شود و پس از آن تا رده بیستم جهانی تنزل پیدا کرده است. صنعت خودرو ایران در سال ۹۷ برای دومین‌ بار در دهه ۹۰ تحریم شد و افت تولید سنگین را تجربه کرد، اما خودرو سازان کشور توانستند رفته‌رفته از شوک‌های اولیه تحریم خارج شوند و تولید را افزایش بدهند. این در حالی است که تولید هنوز هم به میزان دوران برجام و همچنین رکورد تولید در سال ۲۰۱۱ میلادی نرسیده است.

در سال ۲۰۲۲ ایران توانست تولید خود را بهبود ببخشد و از رده ۱۹ جهانی به رده شانزدهم جهانی دست پیدا کند، اما هنوز فاصله معناداری با رکورد تاریخی خود در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ دارد که به چهار عامل تحریم‌ها، تداوم نسبی کمبود تراشه‌ها، مشکلات داخلی این صنعت و توقف تولید خودروهای پرتیراژ مانند پراید، تیبا، پژو۴۰۵، سمند برمی‌گردد.

تغییر بنیادی صنعت خودرو در سال ۲۰۲۲ با افزایش تولید خودروهای برقی

طی سال ۲۰۲۲ فروش خودروهای برقی (هیبرید و فول‌الکتریک) در مجموع بیش‌از ۱۰میلیون دستگاه بوده است که رشد ۵۵درصدی نسبت به سال ۲۰۲۱ داشته است. تنها در ۵سال، از ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲، فروش خودروهای برقی از حدود یک‌میلیون به بیش‌از ۱۰میلیون افزایش یافت. پیش از این، ۵سال از ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷ طول کشید تا فروش خودروهای برقی از حدود ۱۰۰هزار دستگاه به یک‌میلیون افزایش یابد که بر ماهیت تصاعدی رشد فروش خودروهای برقی تاکید می‌کند. همچنین الگوی رشد منطقه‌ای در حال تغییر است.

به‌عنوان مثال اروپا پس از ۲ سال رشد بالای فروش خودروهای برقی تنها ۱۵درصد نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش داشته است. از طرفی، تولید خودروهای برقی در چین با وجود تمام عوامل بازدارنده رشد اقتصادی طی این ۵سال مانند بحران املاک، شیوع کووید و قرنطینه، ۸۲درصد افزایش داشته است.

به‌عنوان مثال، خودروسازی BYD چین طی این مدت فروش خود را بیش از س‌ برابر کرده و به ۱.۸۵میلیون دستگاه رسانده است و رتبه اول در رده‌بندی فروش جهانی خودرو برقی را به خود اختصاص داده است. درمجموع نیز کشور چین با ۵۹درصد از سهم فروش جهانی خودروهای برقی در سال ۲۰۲۲، در جایگاه بزرگ‌ترین بازار خودروهای برقی قرار دارد. گفتنی است؛ روند برقی‌سازی صنعت خودرو از حدود ۱۵سال قبل آغاز شد و به‌نظر می‌رسد هنوز حداقل ۱۵سال دیگر برای به سرانجام رساندن آن زمان لازم است. درحال‌حاضر خودروسازان چینی درزمینه تولید خودروهای برقی پیشگام هستند.

براساس داده‌های موجود، ده شرکت خودروساز چینی، ۲.۸۳میلیون خودروی برقی در سال ۲۰۲۲ تولید کرده‌اند؛ رقمی که معادل ۲۳درصد از فروش جهانی آن‌ها می‌شود. به عبارت دیگر، ۲۳درصد از فروش خودروسازان چینی مربوط به مدل‌های تمام‌الکتریکی است.

در آن سوی دنیا و در ایالات‌متحده، خودروهای تمام الکتریکی سهمی ۱۳.۱درصدی از فروش خودروسازان این کشور در سال ۲۰۲۲ را در اختیار دارند. نکته جالب‌توجه این‌که شرکت تسلا ۸۷درصد از کل بازار خودروهای برقی آمریکا را تصاحب کرده است و درصورت حذف این برند، سهم مدل‌های الکتریکی بسیار کمتر از ۱۳.۱درصد می‌شود. بدون احتساب تسلا، سهم کمپانی‌های بزرگی مثل جنرال‌موتورز و فورد از بازار خودروهای برقی تنها ۱.۹درصد خواهد بود.